1.
Debati mbi ndërtimet ne zonat arkeologjike njihet si një pikë e nxehtë.Ka një ndjeshmëri të madhe qytetare për mbnrotjen dhe mos shkatërimin e objketeve të trashgimisë kulturore materiale.Duke hyrë në temë.Në sitin e Butrintit mbrojtur nga UNESCO,po rikonstruktohet godina e “xha Qerimit”,banesa e vetme që shërbente si fjetore për rojtarët e kohës.Banesa, qq ka shërbyer magazinë gjithë kohës për objekte dhe mjetet e ekspeditave arkeologjike me një projekt, po kërkohet të rikthehet në një godinë shërbimi.Pyetjet që ngrihen dhe kan kërkuar vëmndje ditët e fundit janë:
-A lejohet ndërtimi(rikonsturksioni) në një zonë të mbrojtur si Butriniti?
-A janë firmat e ndërtimit të miratura për të kryer ndërtime në zonat arkeologjike?
-A ja vlen të ribëhet nëj godinë shërbimesh në një vend kur dikur janë kryer gërmime dhe është brenda një zone historike apo kryhen studime të tjera?
-A duhet të ruajmë trashëgimin duke lënë jashtë biznesin që kërkon të gllabëroj vendet ku fitimi është i qëndrueshëm dhe i garantuar?
Një biznesmen, që merret me errëzat kërkoi dy vjet më parë të rijetizonte kalanë e Ali Pashës në Porto Plermo,mirëpo qëndrimi ka qënë kundër këtij rijetizimi dhe kalaja ku dikur kishte bujtur Vasiliqia mbeti e pacënuar.Shumë kohë më parë u kërkua të rijetizohej kalaj e Lezhës me ndërtime të lehta ,por që në të vërtetë janë bizneset ata që kërkojnë fitime përmes shërbiemeve për turistët që viztojnë objektet trashgimisë kulturore.Rreth 8-9 vjet më parë u kërkua të rijetizohej kalaja e Kaninës ,por që nuk ndodhi edhe pse ka raste të tjera biznesi ka punën e tij të shtrij tentakulat e tij,atje ku ka më tepër fitim.
Në rastinë fjalë zgjidhja më e mencur do të ishte me një fjalë të vetme.Më mirë prisheni fare atë atë ndërtim, të mbetur prej viteve ‘75.Kështu do të mbrohej zona ,firmat do të shtyheshin më tej këtij limiti dhe godinat e shërbimit për qytetartë le ti bëjnë jashtë kufijve.Fakt, që synohet që brenda objekteve historike të trashëgimisë është numri i lartë i turistëve, që do të vizitojnë këtë perla në jug të vendit.Pra ka një fitim të madh edhe për lokalët e shërbimit.Shikoni rastin e Apolonisë,të Bylysit,të Gjirokastrës me numrin e turistëve,që kërkojnë të njihen me trashgimin kulturore që afron ky sit arkeologjik.Sa ëshët fitimi mjafton të kujtojmë se 10-15 vjet më parë,biletashitësi i këtij kishte shkuar me pushime në Sharm El sheik.Mirëpo edhe specialistëtë të cilët ngrenë zërin janë të dyzuar.Edhe të kryhen ndërtime në zona arkeologjiek,pra ndërtime të lehta edhe të mos kryhen thonë.Nëse rindërtimi do të ishte kryer me mjete të lehta dhe të lëvizshme dihet, që zhurmë nuk do të kishte .Por ,kjo zhurmë mendoj se nuk ka shumë vend.Ajo duhet bërë për rastet kur dëtimi është prezent më objekete që janë kataloguar dhe janë realisht të trashgimisë kulturore,si psh një murr,mozaik,portike, etj.Duke qënë se ndërtimi ka ekzistuar ai duhej bërë me një ndërtim me një konsturksion të thjeshtë dhe me një firmë të specializuar.
2.
Për ata të interesuar në qytetërimet e kaluara, vendet arkeologjike kanë një vlerë të veçantë në bazë të lidhjes fizike që ato ofrojnë me këto civilizime ,shkruan James G. Schryver.AssProfessor of Art History at the University of Minnesota, Morris.Për të tjerët, ata mund ky interesim mund të kenë interesa financiare, politike, apo ndonjë vlerë tjetër. Artikulli Richard Hodges për ‘ Nikita Hrushovi në këtë çështje na tregon se, në gjysmën e dytë të shekullit të 20, vlera e Butrintit varej shumë nga ata të cilët po e shikonin. Për regjimit komunist pas Luftës së Dytë Botërore të Enver Hoxhës, ishte një lidhje mes popullit të tij modern të Shqipërisë dhe qytetërimit të madh Ilyrian të së kaluarës. Për Hrushovin, vlera historike e faqes ishte afër askund aq i madh sa potencialin e saj për ta përdorur si një bazë sovjetike nëndetëse.Këto ide që hedh James G. Schryver kan gëluar sigurisht në atë kohë ngase pak më poshtë e shohim arsyetimni e tij mbi të kaluarën e lashtë të Butrinit si dhe të misionit arkeologjik Italian në Butrint.
3.
Këto pikëpamje të ndryshme të Butrintit nuk mund të na habisin sot, kur ne të gjithë jemi shumë të vetëdijshëm për faktin se ne të sjellë vetë agjendat tona me ne kur të bëjnë të pamundurën për të përjetuar ose ri-krijuar të kaluarën.Ajo që ata mund të na çojnë për të kërkuar, megjithatë, nëse është apo jo agjenda të ngjashme kanë qenë në punë, kur vendi u gërmua fillimisht, parë, dhe paraqitur për një publik më të gjerë me ekskavator e tij italian, Luigi Maria Ugolini. Një vështrim i përciptë në shumë publikime Ugolinit shpejti tregon se, për të paktën, Butrint do të thotë shumë më tepër se shuma e zbulimeve të saj arkeologjike.
Në nivel rajonal, puna e Ugolinit në Butrint, dhe në të vërtetë në Shqipëri në përgjithësi, është kryer në kuadër të sfondit të një qeverie italiane që dëshiron për të kundërshtuar atë që ata e shihnin si rritjen e ndikimit francez në kuadër të mbretërisë. Në një nivel më individual, Ugolini e pa veten si thjesht të thelluar në një marrëdhënie të veçantë shkencore mes Italisë me Shqipërinë dhe duke vazhduar me eksplorimet e një linjë të gjatë të arkeologëve dhe studiuesve të tjerë që shtrihen (sipas tij) të gjithë rrugën prapa në vizitën e 1435 Ciriaco d’Ancona-së . në anketat e tij më të përgjithshme të vendit në vitin 1920, në mënyrë të veçantë Ugolini ka shmangur shpenzimet e sasive të mëdha të kohës në Shqipërinë qendrore, të cilën ai e deklaruar ishte një pjesë e vendit që ishte studiuar në mënyrë adekuate
. Edhe pse, në mënyrë të veçantë, ai ishte i interesuar (banorëve të lashtë të gadishullit Ballkanik), ai ishte larg nga indiferent ndaj provave për përmirësimet e bëra në Shqipëri e lashtë nga Perandoria Romake. Këto interesa, dhe lidhja që ai pa me përshkrimin e vizitës dyditore Enea ‘atje në Aeneid, ishin ato që në fund të fundit e çuan për të punuar në Butrint.
4.
Misioni italian ngritën çadrat në akropolin në Butrint, në vitin 1928.
Në vitin 1937, një version të popullarizuara të raporteve të tij zyrtaretë gërmimit Butrintit u botua pas vdekjes (Ugolini vdiq në moshën 41 vjec, Tetor 4, 1936 në Bolonjë). Në një paralele interesante me disa nga fjalët më vonë Hrushovit në lidhje me vendin, parathënien e këtij më të lexuar nga librat e Ugolinit -Butrinto: Il Mito d’Enea (1937) -s në mënyrë specifike se Mussolini, ka kërkuar që Ugolinitë e shkruajnë atë, sepse “është njerëzit që paguajnë për studimet tona me sakrificën e tyre, dhe për këtë arsye që kanë të drejtë më të madhe të të gjithë të gëzojnë rezultatet.” Ajo që Ugolini ka prezantuar ishte historia e një qyteti i lidhur fort mes Trojës së lashtë dhe të Romës së lashtë. Ajo ishte modeluar pas ish dhe u bë model për këtë të fundit. Si e tillë, ajo është e lidhur edhe me Italinë fashiste të Musolinit .Për ata gërmuar në Butrint puna e tyre në këtë “Colonia Augusta,” ky Troy të dytë, nuk ishte vetëm një çështje e rëndësisë arkeologjike dhe historike, por një e krenarisë kombëtare.Ajo ishte me këtë krenari se Ugolini paraqitur punën e tij për publikun italian. Në faqet e para të tekstit, ai vuri në dukje se, që nga fillimi, Butrint i dhe rrethinat e tij kishte premtuar jo vetëm mundësi më të mirë për zbulimin e provave të kolonizimit grek apo Korintit, por edhe nga të mirat e dominimit të saj të gjatë me Romën e lashtë . Ajo ishte vetëm katër vjet më vonë, në pranverën e vitit 1928, që Ugolini ishte në gjendje për të realizuar dëshirën e tij për të punuar në Butrint.Ai arriti me ekipin e tij të vogël me anije, ashtu si Eneas, dhe ndërsa duke pritur aty pranë për të erës dhe ujërat për të qetësuar për ndeshjen e fundit të udhëtimit, ai kaloi kohën e duke rilexuar poemën e Virgjilit. Rreziqet dhe vështirësitë e shumta e kanë pritur ekipin pasi ata arritën në vend, por asnjë nga këto nuk i ka penguar ata për tjua shuar entuziazmin e tyre.Jo vetëm që ishte vendi në vetvete mjaft i egër, por edhe prokurimi i dispozitave provuar e vështirë, me udhëtim Sarandë, qytetin më të afërt, shpesh duke marrë një ditë e gjysmë për të përfunduar. Për fat të mirë, në sajë të punës së mëparshme të inxhinierëve ushtarakë italianë të shekullit të 20, një burim i ujit të pijshëm mund të gjendet afër katër orë larg. Dhe në kullimit, dhe punët hidraulike në vend.
Në fund, raporti i tij ishte një përzierje të angazhohen për përshkrimin shkencor dhe analiza, eksplorim narrative (duke përfshirë një përshkrim të florën, faunën, dhe banorët e rajonit) që do të jetë në vendin e vet në faqet e National Geographic Magazine.
5.
Në vitet që kanë kaluar, kam parë zhvillimin me interes të konsiderueshëm për hetimet arkeologjike të zhvilluara në Shqipëri në mes të viteve 1924 dhe 1943 nga misioni arkeologjik italian, dhe veçanërisht figura e Luigi Maria Ugolini, i cili ishte protagonisti kryesor i misionit dhe përgjegjës deri në1936, vitin e parakohshëm të tij, shkruan Stefano Magnani te studimi i tij: “”In Albania sulle orme di Roma. L’archeologia politica di Luigi Maria Ugolini .
Arsyet për këtë janë të shumta. Një rol kyç është luajtur fillimisht nga debati italian mbi arkeologjinë gjatë viteve njëzet apo të kohës së fashizmit. Ishin të studiuara në Arkivat historike të Ministrisë së Punëve të Jashtme dhe të dokumenteve zyrtare, që kanë të bëjnë me organizimin e misionit italian në Shqipëri, në bazë të së cilës ishte e mundur për rindërtimine kontekstit politik dhe ideologjik në të cilin u mbajt dhe të hetojë kompleksitetin e marrëdhënieve politike tëUgolinit dhe qëllimi me të cilën ai e udhëhoqi për dymbëdhjetë vjet. E rëndësishme doli të jetë shkruan, Stefano Magnani ,edhe festimi i përvjetor i njëqindtë i lindjes së arkeologu, i cili u ka dhënë mundësinë për një konotacione më të mirë të personalitetit të tij, nga pikëpamja e njeriut dhe shkencore, përmes një kujtimi lokal dhe grumbullimi i artikujve të përkushtuar për aktivitetet e Ugolinit u shfaq në guotidiani të shumta dhe revista të periudhës .Kjo ka kontribuar në zbulimin e një dokumentacioni të pabotuar që ishte besuar i humbur, dhe se në fakt ai ishte harruar vetëm në arkivat e ndryshme, duke përfshirë sidomos Arkivin Shtetëror në Tiranë dhe Muzeu i civilizimit romak.
