Franco Tagliarini te “Shqipëria turistike” sjell përvojën e turizmit shqiptarë në vitet 1939-43,
kohë në të cilën vendi ishte i pushtuar nga fashizmi( Raporti mbajtur në Geographical Society italian, Romë, qershor 4, 2014).
Periudha në shqyrtim – vitet 1939-1943, thote Tagliarini duke sjell te dhena se ka dokumente interesante që ati tij, një zyrtar i Ministrisë së Kulturës Popullore, ishte caktuar deri në korrik të vitit 1939, në Kryesinë e Këshillit Mbretëria e Shqipërisë me funksionet për Turizmin Shqiptar.Qëllimi i zyrës së tij në Tiranë ishte në zhvillimin e turizmit në Shqiperi.Unë dua të filloj duke thënë se Shqipëria ka hyrë në jetën time që nga lindja. Në fakt, kur kam lindur (në vitin 1939), babai im ishte transferuar në Tiranë. Si rezultat, edhe familja ime u shpërngul në Tiranë dhe atje kam kaluar vitet e para të fëmijërisë shkruan autori.Në verën e vitit 1943 u kthyem në Itali, por Shqipëria ishte në qendër të babait tim, i cili na ls trashëgim dashurinë për atë vend.
Natyrisht ,unë nuk kam kujtime të drejtpërdrejta të asaj kohe, por gjithmonë në bazë të asaj, që babai im tregone. Babai im ,ishte shumë i dhënë pas asaj periudhe të jetës së tij, në të cilën ai mund të realizojnë iniciativën e tij dhe kishte arritur sukses të jashtëzakonshëm në nxitjen e Turizmit në Shqipëri. Natyrisht se për fat të keq kishte ndodhur, për shkak të ngjarjeve të të mos të ketë qenë në gjendje të vazhdojënjë punën që me siguri do të sillte në Shqipëri një rrjedhë të rëndësishme të turistëve jo vetëm nga Italia, por edhe nga Evropa.Ajo ,që duhet të theksohet se në ato vite turizmi në Shqipëri ishte krejtësisht jashte funksionit mungonte akomodimi, objektet ishin te pamjaftueshme dhe të papërshtatshme.
Masat e para legjislative për industrinë e turizmit.
Kam marrë disa të dhëna nga një artikull gazete, shprehet autori dhe kuptohet ,që Tagliarini i referohet gazetes fashiste me po atë titull “Fazhismi” të datës 30 shtator 1939:
“Situata aktuale në Tiranë është për të ardhur keq për hotelet dhe i bën thirrje autoriteteve publike me qëllim që të urdhërojë mbylljen e menjëhershme të atyre që u mungojnë kushtet më elementare higjienike.
“Në këtë artikull Drejtoria e Turizmit përgjigjet duke shpjeguar se çfarë ishte bërë në disa muaj nga korriku deri në shtator të vitit 1939 kohe ne te cilen vendi ishte i pushtuar : “Përgatitjes së mikpritjes kushtet, me promoteve mbretërit çdo gje të mundshme nr përmirësimin shëndetësor për hotelet , kapërcimi i vështirësive dhe për të vendosur standardet për ndërtimin e ri”.
E rëndësishme , shqyrton Franco Tagliarini , ishte organizata e hotel- turistike në Shqipëri institucioni në vitet 1940 dell’E.T.A.
(Ente Hotel Tourist Albania) ajo ka realizuar një marrëveshjebashkepunimi financiar me qeverinë shqiptare, me Ministrinë e Financave dhe Kulturës Popullore të Qeverisë Italiane.
Në mënyrë të veçantë në mes të detyrave për “Entel ishte për të ndërtuar një hotel të madh në Tiranë për funksione te veçanta politike.Menjëherë filloi transformimin e hoteleve në qytetet: Durrës, Tiranë, Gjirokastër, Berat, shpesh në bashkëpunim edhe me lokalet në Shkodër, Vlorë dhe Korcë.
Iniciativat janë dhënë edhe në Kosovë, në fushën e turizmit .
Pa dyshim, më shumë përpjekje ishte ndërtimi i :”Hotel Dajti” në Tiranë, i cili mund të rritë punën në Shqipëri gjatë periudhës së pranisë italiane.Ky hotel me një funksion kryesor përfaqësimi, kishte lindur shpejt pavarësisht vështirësitë, që ka pasur gjatë luftës, vazhdoi të jetë hoteli më i mirë në Tiranë edhe gjatë viteve të regjimit komunist , i rezervuar për personalitete dhe të ftuar.
Së fundi Drejtoria e institucio-TUI Turizmit – për përmirësimin e akomodimit turistik dhe formimin e një kategori të specializuar për hotelet në Shqipëri.
Kohëzgjatja e kurseve ishte planifikuar katër muaj dhe programi ishte nga një prej më të mirë të shkollës ptogesionale italiane .Shpejt u kuptua se domosdohmëria e shtypit për të rritur ndërgjegjësimin e turistëve,
kështu gazetarët italianë u ftuan për të vizituar fshatrat dhe shërbimet për ti shfaqur ato në gazetat italiane dhe revista.Libri i Indro Montanelli :”Albania. Një dhe një mijë”, mbledh shënimet e udhëtimit të tij në Shqipëri, botuar në vitin 1939, ai ishte shumë i sukseshëm dhe është shumë I rrallë.
“Illustrated Time,” publikoi një speciale “Udhëtim përmes Shqipërisë”, më shumë se 50 faqet e gazetarit Lamberti Sorrentino në shtresën e 21 dhjetorit 1939 ilustruar me luks dhe i dha hapësirë të mjaftueshme për të gjitha aspektet e vendit .
Si pjesë e shumte e punes me Nr 546 e 7 dhjetorit 1940, publikuar në Tiranë në “Fletoren Zyrtare dhe Mbretërisë Shqiptare dhe nr 192 të 19 dhjetorit të ardhshëm, është kostuar :”Distaptur” Institucioni Editorial.
Ligji parashikonte që Enti unik është ofruar në Shqipëri .
Me karakterin e propagandes politike, turizmit social, ekonomik dhe duke përfshirë kartolina ilustruese si strategjiti . Në fakt, situata e tregut në vijnë në kartolina me foto ngs Shqipëria.Lidhur me rolin e entit botues “Distaptur”, autori thote: se babai im ishte , Tiranë dhe ka operuar në kuadër të DG Press, propaganda dhe Turizmit .Gjatë viteve 1940-1943 Agjencia ka luajtur një rol të rëndësishëm ne aktivitete duke botuar disa libra.Ne kujtojmë,shkruan ndër të tjera Franco Tagliarini , vëllimin e Piero Ghiglione :”Maleve të Shqipërisë” (Tiranë 1941 studimi i parë i gjeografisë në vargmalin malor të Shqipërisë), me një shtojcë që përmban një raport mbi alpinizmin shqiptar.
Ne përmendje në mesin e publikimeve të tjera te ketij Enti, vëllimi i muzikantit dhe kompozitorit shqiptar Pjetër Dungu, titruar në gjuhën shqipe :”Kange Popullore te mbledhuna” nen kujdesin e Radio Tiranes, botuar në vitin 1940.
Vëllimi është i pari publikuar në Shqipëri me mbledhjen e këngëve popullore shqiptare. Libri i cili përmban 50 këngë popullore me rezultatet e tyre mban një prezantim dhe një parathënie në gjuhën shqipe me përkthimin italisht, ndërsa teksti janë në gjuhën shqipe me titullin në italisht.
Autori, Pjetër Dungu, i lindur në vitin 1908, ishte një student i Martin Gjokes dhe ka luajtur oboe duke studiuar piano dhe harmonik.Në vitet ’30, ai kishte një reputacion të konsiderueshëm si autor i këngëve popullore. Në vitin 1942, ai ka shoqëruar në piano tenorin Kristaq Antoniu për regjistrimin e 8-te këngëve popullore për shoqerin regjisyruese”Columbia”.
Por mishërimi më i rëndësishëm i”Distaptur”, shkruan Franco Tagliarini ,ishte botimi në dy edicionet shqiptare dhe italiane revistes mujore “Drini”, me nëntitull “Buletini mujor i turizmit shqiptar”,
themeluar dhe drejtuar nga babai im.
Revista “Drini”, organi zyrtar i DGSPT, ishte i pari organ qe synonte për ta futur Shqipërinë në të gjitha aspektet e saj në Evropë dhe për të nxitur zhvillimin e turizmit në vend.
“Drini” kishte si argumente gjeografinë, arkeologjinë, historinë, veprat artizanale , folklori, peshkimi, flors, ngjitje malore.
Revista nga vitet 1940 në 1943 ishte bazuar në Tiranë, dhe kryeredaktori ishte Skender Shkupi.
Aty bashkëpunuan me kalimin e viteve një numër studiuesish, profesorë universiteti,
gazetarë dhe fetare shqiptare dhe italiane. Në mesin e tyre përmendim: Gjergj Bubani, At Zef Harapi, Ernest Koliqi, Skifter Konica, Perikli Mborja,
Petraq Peppo, Stefan Shundi etj, midis italianeve bashkëpunëtorëve: Antonio Baldacci, Luigi Baldini,
Fernando Bernardini, Gianni Botta,Sandro Brunori, Piero Costa, Daisy De Fornari, IGINO Epicoco, Piero Ghiglione, Enrico Giansanti, Adriano Great, Emiliano Guidotti, Mario Lariccia, Enrico Lombardi, Nicola Lo Russo Attoma Mazzoni Leandro,
InDro Montanelli, Sestillio Montanelli, Marco Morosini, Sandro Pichi, Santurini Luigi, Alessandro Serra, Pellegrino Claudio Sestieri, Giuseppe Valentini,Paolo Veronese.
Çdo çështje e artikujve kishte si temë historinë shqiptare, artet, vendet turistike, veçanërisht artikuj mbi Alpet shqiptare, arkeologjine, florën lokale dhe gjithashtu mbi kolonitë shqiptare në Itali.Suksesi i revistës ishte më e lehtë përfshirjen e bashkëpunëtorëve prestigjioz: si i madhi Ati Giuseppe Valentini S.J., alpinisti i famshme Piero Ghiglione, ekspertë dhe gjeografët :Antonio Baldacci, Pellegrino Sestieri, i madhi poet Adriano, Indro Montanelli, i famshëm shkrimtari Ernest Koliqi, dhe figura të tjera të rëndësishme.
Gjeografi Antonio Baldacci, në artikullin e tij, në një park kombëtar në Shqipëri, botuar në “Drini”,1 nëntor 1942, konsiderohet i rëndësishme për të mbrojtur territorin natyral, duke bërë thirrje për krijimin e një parku kombëtar shqiptar.
Enti nisi çështjen e disa seri të kartave foto në të dy ngyra: zezë dhe të bardhë .20 kartolina te publikuara nga Enti Turismit në vitin 1940. Luigi Xhura ka pikturuar peizazhin: Gjirokaster, Himarë, Korçë, Krujë, Shkodër, Tiranë, Vlorë, ndërsa kostumet e Fedil Pullumi ishin tipike te Dibrës dhe të alpeve shqipe.
Luigi Fife, piktor dhe grafist kishte studiuar në shkollën e mesme të artit të Akademisë , ai shkoi në Romë, ku deri në vitin 1943 ne funksionet e “drejtimet e artit.
Fadil Pullumi ishte i njohur nga Drejtoria e Turizmit, duke pasur nga viti 1931 studimet e tij në Itali në Akademinë e Arteve të Bukura në Rom, atij u dha një medalje ari (në vitin 1939) për merita artistike .
