Qyteti i Pogradecit shtrihet në bregun perëndimor të Liqenit të Ohrit, i cili është zemra dhe shpirti i këtij qyteti. Poradeci nuk ishte i vetmi që njohu vlerën e këtij liqeni të bukur. Në vitin 1980, UNESCO e shpalli atë një Zonë të Trashëgimisë Natyrore, dhe nga viti 2019 pjesa shqiptare u shënua gjithashtu në listë. Ohri është liqeni më i thellë (285 milion) në Ballkan dhe është i ndarë midis Maqedonisë (në Ohër dhe Strugë) dhe Shqipërisë. U deshën rreth 4 milion vjet që ky liqen të formonte formën e tij të tanishme, që nga momenti që toka filloi të zhvendosej në anën perëndimore të Alpeve Dinarike. Tani, ai quhet si liqeni mjellmave i vërtetë, me pamje mbresëlënëse, si dhe një ekosistem që përfshin mbi 200 specie – duke e bërë atë një thesar të vërtetë kombëtar. Por sot më shumë se kurrë liqeni rrezikohet nga dëshira e zaptimit të sa më shumë territoreve nga ana e bizneseve duke ia humbur statusin ‘’e mbrojtur’’. Aktivistët dhe qytetarë të zonës ngrejnë zërin të shqetësuar përballë batërdisë që bëhet për interesa ekonomik të disa subjekteve përpara se të jetë tepër vonë…
Fotografi e qytetit të Pogradecit: Arlis Alikaj
”Liqeni ka humbur bukurinë e tij nga shumë ndërtesa prej betoni, hotele të bukura që hedhin ujëra të zeza në bukurinë e Zotit, liqenin. Trotuaret e ngushta dhe mungesa e një Plani të Përgjithshëm Efektiv për menaxhimi i Liqenit po e bën situatën kaotike. Autoritetet takohen sa herë që ka një projekt por ata nuk po punojnë çdo ditë sepse situata është e mbushur me probleme të përditshme për të dy vendet’’ thotë, Luli Bylykbashi një inxhinier i planifikimit urban nga OJQ, Qendra Mjedisore për Studime dhe Kërkime në Shqipëri.
Bizneset e zonës, fitime marramëndëse nga turizmi por 0 investime për ruajtjen e mjedisit.
Panorama që shikoje me sy të lirë sa herë bëje një vozitje të lirë në liqen ishte si kjo video, ujëra të zeza që ‘shpërthenin’ sheshit. Kjo nuk është parë në asnjë vend të botës, – thotë Spiro, jashtë kamerës nga fshatit turistik i Drilonit. ‘’Hotelet dhe të gjitha restorantet që nuk i dimë kush i ka janë të uritur për shumë e më shumë por pa investuar për ta bërë vendin jashtë strukturës së tyre. Po na dëmton të mbjellat dhe po kthehet në rrezik infeksionesh për sëmundje, po na zihet fryma’’.
Video flagrante nga struktura akomoduese ilegale në liqenin e Pogradecit dhe impakti tyre në liqenin e Ohrit.
Sipas një raporti të fundit nga Agjencia Shtetërore Shqiptare për Legalizimin, Urbanizimin dhe Integrimi e Ndërtesave Informale, ALUIZNI rreth 105.2 Ha tokë janë ndërtesa informale në Pogradec ku pjesa më e madhe është përgjatë Liqenit.
Edhe në raportime nga media të tjera më herët gjatë këtij viti është ngritur problemi rreth situatës së ndotjes që vjen nga ndërtesat informale por pa pasur ndonjë reagim nga Ministria e Mjedisit. Këto shqetësime kulmuan me disa protesta nga banorë të zonës në Maj të vitit 2020.
”Ka shumë gjëra për të përmirësuar të cilat mund të bëhen më mirë, siç është nevoja e studimit të linjës së zonave të mbrojtura para se të japin lejet për tu ndërtuar në Liqen. Përkeqësimi i burimeve ujore dhe ekosistemeve, duke mos qenë në gjendje të promovojnë përdorimin e qëndrueshëm të ujit, mos përmirësimin e burimeve ujore apo dhe cilësia e ekosistemeve nuk po kontribuojnë në zbutjen e përmbytjeve dhe thatësirave, – thotë
Syrja Berberi, ekolog në Miqtë e Mjedisit, Pogradec një lëvizje mjedisore që ka në fokus aktivizmin qytetar dhe llogaridhënien e pushtetit vendor.
Fotografi ilustruese e një trotuari të zënë: Arlis Alikaj.
Të tjera probleme që rrezikojnë statusin e Liqenit.
Bizneset e peshkimit dhe kultivimit të peshkut në zonën e lumit Drilon dhe fshatin Tushemisht janë rreth 17, shumica e tyre brenda brigjeve të lumit, duke përdorur rrjetin për ndarjen e tyre, duke u bërë kështu një kërcënim i madh për florën unike dhe faunë e liqenit. Përveç kësaj, uji i ekonomisë së kultivimit të peshkut, në sistemin e burimeve Drilon, ndot ujin e liqenit me mbetje ushqimore, dhe mbetje peshqish, duke rritur depozitimin që ndryshon ekosistemet e burimeve dhe ligatinave për sahat (qindra ton në vit).
Duhet të theksohet se të gjitha këto ekonomi të fermave të peshkimit dhe fermave të peshkut janë pa licencë për ushtrimin e një veprimi tjetër (ligji për liqenin ndërkombëtar të vitit 2003 ndalon punën e tij dhe biznesin e peshkimit për speciet e huaja në Liqenin e Ohrit). Në këtë zonë nuk lejohen të ngrihen ndërtime pa u pajisur me lejet e kërkuara dhe shumica nuk miratohen nga Këshilli Kombëtar i Territorit. Ky fenomen është i pranueshëm si rezultat i gjithë lumenëve që derdhen në Liqenin e Ohrit, duke u bërë një kërcënim serioz për vetë ekosistemin. Nga një ivestigim u vrojtuam në masë të lumenjtë që derdhen në Liqenin e Ohrit, rezulton se ka 43 biznese të paligjshme në lidhje me peshkimin dhe kultivimin e peshkut.
Një pjesë e këtij biznesi përdor si ushqim peshqit e vegjël të Liqenit të Ohrit, që kapet nga peshkatarët, veçanërisht në zonën e Udenishtit dhe Piskupat dhe sasia arrin disa njëqind kg në ditë. Kjo sasi peshku përdoret si ushqim për të zëvendësuar koncentratin. Çfarë është shqetësuese, është fakti se kapja e peshkut të vogël, jo vetëm që shkatërron zinxhirin ushqimor në
ekosistem Shkarkimi i ujërave urbane të patrajtuar në ujërat sipërfaqësorë është një nga burimet kryesore të ndotjes natyrore të ujit në vendin tonë. Gjatë shumë viteve në Liqenin e Ohrit janë shkarkuar ujërat e ndotura nga qyteti i Pogradecit dhe fshatrat përreth, të cilat sigurisht kanë pasur ndikim negativ mjedisor për liqenin. Vitin e kaluar, kanali kullues i Drilon, u ndërtua për të hequr ujërat e tepërta nga zona përreth tokës me torfe, tani po shërbejnë për të hequr ujërat e zeza qyteti Pogradec pasi ishte kuruar. Përdorimi i këtij kanali kullues për këtë qëllim, gjithashtu
ndihmoi për të vlerësuar ndikimin mjedisor të ujit të përdorur në zonë, i cili vlerësohet duke përdorur metoda globale e indeksit të ndotjes, e propozuar nga Rojanski dhe e përmirësuar nga Popa et al. Kjo metodë nuk përdoret deri më tani në vendin tonë. Vlera e indeksit të ndotjes globale tregon se cilësia e mjedisit modifikohet nga shkarkimi i ujërave të ndotura në liqen. Krahasimi i vlerës së
indeksit global të ndotjes së ujit të pa trajtuar me ato të trajtuar nga Trajtimi i Ujërave të Zeza Impianti, jep një pasqyrë të qartë të masës së modifikimit të cilësisë së ujit të mjedisit. Por ajo që është më e rëndësishme zvogëlon rezervuarin e peshkut në liqen.
Liqeni pa plan menaxhimi dhe bashkëpunimi.
Liqeni mbështet jetesën e rreth 170,000 banorëve, duke mbështetur aktivitete ekonomike si peshkimi, bujqësia, hidrocentrali dhe turizmi. Sidoqoftë, vitet e fundit Liqeni përballet me një numër të madh sfidash të tilla si rënia e rezervave të peshkut, eutrofizimi, shkatërrimi i habitateve dhe statusi i dobët i ujit.
Liqeni Ohrit nuk kishte një Plan të Menaxhimit Ndërkufitar të Liqenit të Ohrit deri të hënën e 28 shtator të 2020-ës, ku u realizua drafti i Planit të Menaxhimit të Pellgut ujëmbledhës të Liqenit të Ohrit menaxhimi i dytë ndërkufitar plani në përputhje me Direktivën Kuadër të Ujit të BE-së. Ky plan u prezantua në një takim kombëtar konsultimi të organizuar nga Ministria e Mjedisit e Maqedonisë së Veriut, duke përfshirë rreth 30 përfaqësues nga kompetentët Ministritë, institucionet publike, qeveria lokale, shoqëria civile dhe shkencore në Maqedoninë e Veriut.
Plani është në përputhje me legjislacionin kombëtar dhe përmban një Program të Masave për menaxhimi i Liqenit të Ohrit, një trup i rëndësishëm ndërkufitar i ujit i ndarë midis Maqedonisë së Veriut dhe Shqipërisë. Plani i menaxhimit është përgatitur të jetë instrumenti i bashkëpunimit midis Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut për menaxhimin e Liqenit të Ohrit, ku është kthyer në një pikë e nxehtë e biodiversitetit me më shumë se 300 specie endemike dhe një vend i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s. Po më përpara se ky draft strategjik të vihej në jetë kush e mbronte liqenin?!
Në një kërkesë për informacion drejtuar bashkisë së Pogradecit se cili është plani menaxhimit të mbejteve urbane nga Bashkia Pogradecit? Nëse ka një regjistër të ndërtimeve informale buzë liqenit ose statistika rreth numrit të tyre? Apo si është bashkëpunimi komisionit bulateral me palën maqedonase? Që prej muajit Maj të 2020 e deri në momentin e publikimit të këtij shkrimi nuk ka pasur asnjë përgjigje nga pushteti vendor.
Por si duket situate në palën Maqedonase?
Një vit pasi UNESCO dha një tjetër mundësi pasi pala maqedonase e liqenit të Ohrit rrezikonte të mos përfshihej në listën e trashëgimisë botërore natyrore dhe kulturore, në të njëjtën kohë pala shqiptare hyri në listën e Vendeve të Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s. Edhe pas mundësisë së dhënë situata në terren në shtetin maqedonas nuk kishte shumë ndryshim. Në parkun nacional Galicica ka rreth 2.321 sipas një kërkese për informacion nga organizata mjedisore OHRID S.O.S.
Politika luan një rol të madh në trazirat. Ndër ndërtesat më të famshme ilegale në Ohër janë ato të këshilltarit komunal, Nefi Useini, i cili aktualisht po pret fillimin e seancës së parë gjyqësore nga arrest shtëpiak për shkak të një sulmi fizik ndaj një bashkëqytetari. Useini, një anëtar i Bashkimit Demokratik për Integrim, pjesë e koalicionit qeverisës, ndërtoi në mënyrë të paligjshme një restorant në qendër të Ohrit pranë Rrapit, një pemë që besohet se ishte mbjellë 11 shekuj më parë. Në hapjen e madhe të restorantit, fjongo e kuqe u pre nga bashkëpartiaku i tij, kryetari i Komunës së Strugës, Razmiz Merko.
Fotografi nga gazetarja: Ivana Nasteska
Kërcënimi aktivitetet minerare: A duhet të ndalen aktivitetet minerare rreth Liqenit te Ohrit?
Për të mbrojtur gjendjen natyrore të liqeneve ndërkufitare në Republikën e Shqipërisë eshte dekretuar “Ligji për liqenet nderkufitare”, (Nr.9103,datë 10.7.2003, shpallur me dekret nr.3917, datë 30.7.2003 nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë, z.Alfred Moisiu), fusha e veprimit te te cilit eshte edhe pjesa shqiptare e Liqenit të Ohrit. Dispozitat e këtij ligji detyrojnë te gjithë personat fizikë e juridikë, publikë dhe privatë, vendas ose të huaj, që shfrytëzojnë pasuritë ujore, natyrore dhe biologjike të liqenit e të pellgut ujëmbledhës ose ushtrojnë veprimtari të ndryshme në to, të mbrojnë mjedisin e ekosistemit në perputhje me te gjitha aktet ligjore e nënligjore te Republikën e Shqipërisë, si dhe konventat, protokollet, marrëveshjet ndërkombëtare në të cilat Republika e Shqipërisë është palë.
Në kundërshtim me këtë ligj qeveria shqiptare mbas dekretimit të këtij ligji, (6-mujori dyte i vitit 2003 dhe ne vazhdim), ka licensuar 18 subjekte, për aktivitete te ndryshme minerare në pellgun ujembledhes te liqenit te Ohrit.
Ligji, në nenin 14 te tij, (pikat ç, e, ë), përcakton veprimtaritë e ndaluara në liqenet ndërkufitare dhe pellgjet e tyre ujëmbledhëse si : ndërtimi e funksionimi pranë tyre i venddepozitimeve të mbetjeve dhe i dambave, minierave dhe degëve të industrisë përpunuese; çelja e guroreve në vende që dëmtojnë peizazhin e zonës apo marrja e rërës, e zhavorreve dhe e çdo materiali tjetër ne basen. Aktivitetet e kompanive te licensuara janë prezente edhe sot, dhe duhet të theksohet se nuk zbatohet kuadri ligjor përkatës duke u bëre një kercenim serioz për cilësinë dhe sasinë e treguesve natyrorë të ujërave te rajonit ku ushtrohet aktiviteti.
Aktualisht janë 7 kompani të cilat ushtrojnë aktivitet minerar rreth Liqenit të Ohrit, në zonën e mbrojtur. A kontrollohen ato për impaktin që sjellin në mjedis?
Dr. Christian Albrecht nga Universiteti i Giessen në Gjermani, thotë se Ohri është një parajsë kërkimi shencor. Ai shton se ndihet i shqetësuar nga ndërtimet e bëra në të, duke theksuar se e ardhmja e ekosistemit të këtij liqeni është e kërcënuar seriozisht nga ndërhyrja e dorës së njeriut. Sipas tij, plani i zhvillimit për këtë zonë është krejtësisht i gabuar, pasi aktualisht speciet që gjenden në këtë hapsirë ujore, po qëndrojnë vetëm në disa pjesë të liqenit.
Foto: Liqeni Pogradecit, Arlis Alikaj
Situata e ndërtimeve informale dhe ato në zona të mbrojtura ka sjell edhe reagimin e ndërkombëtarëve. Raporti Komisionit Europian ngre shqetësime për këtë çështje.
Raporti i Komisionit Europian lidhur me Politikën e Zgjerimit të BE-së ka si qëllim investigimin dhe monitorimin e politikave të vendeve kandidate, apo atyre ende në proces, mbi përpjekjet për të rakorduar legjislacionin vendas me atë europian. Në raportin e fundit të publikuar për Shqipërinë, atë të datës 6 tetor 2020, theksohen problematika thelbësore në fushën e ruajtjes së natyrës, të cilat kërcënojnë territorin e zonave të mbrojtura nëpërmjet planifikimit të investimeve masive.
Kjo problematikë është ngritur dhe nga organizata lokale si PPNA ku kanë ngritur zërin se ndërtimet të tilla infrastrukturave kërcënon vlerat ekologjike të zonës, duke rënë ndesh me ligje kombëtare apo konventa ndërkombëtare për ruajtjen e natyrës e të biodiversitetit.
Duket se kambanat e alarmit për mirëmenaxhimin dhe vëmendjen nga ana autoriteteve për këtë liqen po bien me kohë. Nuk dihet se kur do bien në veshin e duhur atë të organeve përkatëse përpara se të jetë shumë vonë!.
Raportoi për Shqipërinë, Arlis Alikaj dhe Ivana Nasteska për Maqedoninë e Veriut.
Ky shkrim investigativ ndërkufitar u bë i munduar falë mbështetjes nga NGO gjermane, CiFAR në kuadër të një projekti të financuar nga GIZ.
