Tre muaj pas ndarjes nga jeta të artistit Françesk Radi, bashkëshortja e tij rrëfehet nga Melburni në këtë intervistë për Dita-n. Çfarë ka ndodhur me zonjën e njohur të ekranit, një dokumentar për Frankon dhe fakti që… pas viteve ’90 askush nuk u kujtua për njeriun që vitet me të bukura të rinisë i kaloi në internim. “Ika për të plotësuar edhe një dëshirë të madhe të Frankos për të jetuar në një oaz të gjelbër, larg intrigave dhe dallavereve pa fund si dje dhe sot”. Kur ti mendon se gjithçka po shkon mirë, ndërsa je duke planifikuar të ardhmen tënde, befas një sëmundje e papritur të merr njeriun më të dashur dhe të bllokon gjithë energjinë më të cilën ti përballon jetën. Kjo i ndodhi gazetares dhe spikeres së njohur Tefta Radi, e cila në prill të këtij viti humbi bashkëshortin pas një hemorragjie cerebrale. Edhe pse kanë kaluar disa muaj, ajo nuk arrin që të mos zgjohet mëngjeseve me mendjen te njeriu me të cilin kishte thurur shumë plane. Pasi ata nuk ishin vetëm bashkëshort për njëri-tjetrin. Ishin më shumë se sa kaq… Tefta Radi është larguar nga Shqipëria. Zonja e njohur e ekranit prej disa ditësh është vendosur në Melburn të Australisë, ku jeton së bashku me djalin dhe nënën e saj. “Me humbjen e Frankos kam humbur edhe kuptimin e jetës”- na thotë ajo me zërin e pangatërrueshëm duke iu dridhur. “Vdekja është e hidhur dhe e rëndë për të gjithë pavarësisht formës se si vjen. Ne do të niseshim për në Australi. Kishim prerë biletat dhe krejt papritur çdo gjë u shkërmoq para syve tanë”- thotë Radi për Dita-n. Nuk është lehtë për një njeri në moshën e saj t’i largohet njeriu me të cilin kaloi pjesën më të madhe të jetës. Befas, ajo u ndje bosh! U ndje vetëm! Largimi dhe vendimi për të jetuar pranë djalit ishte domosdoshmëri. Ndaj sot jeton në një kontinent tjetër dhe prej andej ka folur në këtë intervistë për Dita-n. Mes dhimbjes që nuk arrin ta fshehë, Radi tregon fundjavën e fundit me Frankon dhe përgatitjet për një dokumentar mbi jetën e tij…
-Zonja Tefta, jeni larguar…?
Ndodhem në Melburn të Australisë, Entela. Kam dhimbjen e madhe me vete. Frankon e kam lënë aty. Jam ende shumë e rënduar shpirtërisht dhe e kam të pamundur të flas gjatë. Çdo sekondë jetoj me Frankon. Ndoshta nuk duhet të duheshim aq shumë sa diçka na ndau në mënyrë të rrufeshme pas një fundjave vërtet të bukur.
-Por di që jeni duke përgatitur një dokumentar për bashkëshortin tuaj, jetën e tij, na trego diçka më tepër?
Po, është e vërtet, do të jetë një dokumentar mbi jetën dhe krijimtarinë e tij artistike. Akuzat për shfaqje të huaja në kompozim, e interpretim me dëshmi e fakte autentike. Do të flitet për festivalin e 11, largimi nga Tirana pas këtij festivali edhe pse ishte punonjës i bendit të Gasper Çurçisë me kitarë, që në moshën 16 vjeçare.
Pjesë e dokumentarit është jeta dhe aktiviteti krijues në Pukë, angazhimi dhe njohja e instrumenteve të ndryshme popullore të veriut që u bënë lajtmotiv në krijimtarinë e tij artistike etj. Intervistuesit, personalitete të artist të muzikës sjellin figurën e Frankos jo vetëm si i pari kantautor, i talentuar krejt i veçantë në krijimtarinë e tij, por mbi të gjitha si njeri me dinjitet të spikatur që nuk ia dha kënaqësinë asnjë force politike për t’u përdorur prej tyre.
S’u bë urë e askujt, nuk u ankua kurrë për të shkuarën e tij, ndaj nuk u shpërblye me tituj as kur të gjithë menduam se kishte mbërritur demokracia, së cilës, falë bashkëpunimit me Agim Doçin, Alqi Boshnjakun, i këndoi me ironi e fabula problemeve sociale të kohës. Ashtu sikurse dhe finesa në këngët për dashurinë e diferenconin atë nga shumë krijues të tjerë, ashtu si dhe timbri i veçantë i zërit të tij.
Dashuria që s’u shua e s’u venit kurrë, familja, shoqëria, humori i tij i hollë, i lindur, trashëgimi në të dy krahët e prindërve. Pjesë e familjeve të tyre ishin burgosur e internuar deri në vitet ’90 nga regjimi diktatorial. Nga nëna Monsinjor Vinçenc Prennushi, nga i ati Lazër Radi. Të gjitha këto vijnë përmes intervistave me personalitete të ndryshme. Miq e të afërm të tij.
– Kur do të përfundojë?
Materialet e xhiruara i kam përfunduar me operatorin Bujar Kore. Më mbetet vetëm montazhi. Do të shfaqet në 1-vjetorin e largimit të tij nga jeta. Do të ketë shumë objektivitet, larg fjalëve të mëdha. Do të sjellë për publikun ashtu siç ai është njohur, Franko njeri dinjitoz dhe artist. I mirë me shumë sqimë dhe krejt i veçantë në paraqitjen e tij skenike, veshjen etj. Do të jetë një udhëtim nga rinia deri në daljet e fundit në skenë 2-3 javë para largimit nga jeta, të cilën ai e donte shumë.
Me Frankon kam jetuar të lumtur çdo sekondë, unë, fëmijët, mbesa e nipi. Buzëqeshja e tij, shpirti i madh është e stampuar në çdo foto. Montazhi do të realizohet nga Donika Gjebrea, formulimi muzikor nga Kozeta Rafti.
-Zonja Tefta, ke reflektuar këto ditë për jetën dhe a ke një mesazh për njerëzit?
Nuk ka dhimbje më të madhe për një jetë të ngritur mbi dashurinë e vërtetë dhe sakrificat. Dashuria ime me Frankon ishte tejet e veçantë, ashtu si dhe vetë jeta e tij, e thjeshtë e larg zhurmave për të dalë mbi të tjerët. Larg interesave meskine e përfitimeve materiale. Ndoshta dhe një trysni e ushtruar ndër vite ndaj intelektualëve të vërtetë.
-Ju më thatë se kaluat një fundjavë të mrekullueshme me të, përpara se të sëmurej. Mund të na tregoni si ishte ajo ditë?
Një ditë e bukur si gjithë të tjerat. Një shëtitje në natyrë, një drekë tek Indriti në Mullet, së bashku me vëllain tim të ardhur nga Australia, nën shoqërinë e muzikantit Mark Luli me të shoqen. Pas kthimit në shtëpi punoi rreth 2 orë e gjysmë me orkestracionet e disa këngëve napoletane të cilat do t’i këndonte me tenorin Kastriot Tusha. Më vonë ndoqëm tek RAI koncertin e Loredana Pertes me artistët italianë në mbështetje të gruas. Dhe kështu pastaj, erdhi ai moment që mori Frankon përgjithmonë.
-Hemoragjia cerebrale po i merr jetën shumë personave… keni një mesazh për njerëzit?
Tashmë kam filluar të besoj tek fati. Gjithkush ka fatin e tij. Nuk kam mesazhe. Vdekja është e hidhur dhe e rëndë për të gjithë pavarësisht formës se si vjen. Ne do të niseshim për në Australi. Kishim prerë biletat dhe krejt papritur çdo gjë u shkatërrua… Franko ishte vital, më trup atleti, u ndodh para tragjedisë së madhe, humbjes së parakohshme. Ndërkohë jeta për mua humb kuptimin e saj.
-Tani jetoni me djalin aty?
Po dhe me nënën. Për të plotësuar edhe një dëshirë të madhe të Frankos për të jetuar në një oaz të gjelbër, larg intrigave dhe dallavereve pa fund si dje dhe sot, larg uriahipëve.
-Ka qenë problematike Shqipëria në këtë drejtim? Besoj këtu keni edhe shumë miq…
Historikisht, ndaj dhe çalon historia e kombit tonë. Kurrë si shohim dot ngjarjet bardh e zi. Natyrisht kam shumë miq më të cilët komunikoj çdo ditë. Kaluam jetën aty, bëmë për atë vend gjithçka kishim e dinim të bënin. Vlerësimet i kemi marrë nga njerëzit e thjeshtë. Kjo u pa edhe në lamtumirën e Frankos.
-Ishte i pakënaqur Franko kohët e fundit? Çfarë e mundonte?
Franko humbi vitet më të bukura dhe jo pak nga 1972, pas festivalit të 11 e deri në ‘90 kur këngët e tij u bënë hite dhe të parat videoklipe. La Tiranën dhe u nis drejt Fushë-Arrëzit. Nuk u ankua kurrë por brenda ndërgjegjja e tij vritej nga padrejtësia dhe titujt e dhënë pa kriter më së shumti për të pa merituarit. Shumë herë thoshte: Është turp të jesh mes tyre. Bëhesh pis.
-Doni të thoni që u ndje i pavlerësuar?
Nuk e ka matur kurrë vlerësimin me letra. Ngado që shkonte rrethohej nga dashuria njerëzore, po ato çka shikonte nuk e bënin indiferent. Franko nuk kërkoi kurrë dhe nga askush asgjë. Artisti matet me atë çka lë pas, emrin.
-Keni ndonjë peng ne raport me të, po ai vete kishte?
Ndoshta që nuk arriti ta shkelte Australinë. Mund të kishte një trajtim tjetër shëndetësor.
-Kishte vuajtur me parë nga ndonjë sëmundje apo i erdhi papritur kjo?
E papritur.
-Zonja Tefta, ju jeni larguar përfundimisht nga Shqipëria?
Jam rezidente e përhershme në Australi. Natyrisht edhe do të vij. Shqipëria është zemra jonë.
Entela Resuli – DITA