Kur përfundimisht kriza e koronavirusit të fillojë të zvogëlohet dhe ne të kthehemi në një përafrim të normalitetit – pa marrë parasysh sa distancim social ose larje duarsh do të përfshijë – mund të presim një lloj iniciativë ndërkombëtare për të parandaluar, ose të paktën të kufizojë, përhapjen e ardhshme vdekjeprurëse të viruseve.
Si specie, ne jemi mjaft të mirë për të mësuar nga përvoja e fundit.
Është ajo që njihet si heuristic e disponueshmërisë – tendenca për të vlerësuar mundësinë e një ngjarjeje bazuar në aftësinë tonë për të kujtuar shembuj.
Por siç argumenton filozofi moral Toby Ord në librin e tij të ri, “Precipice”, ne jemi shumë më pak të aftë në parashikimin e katastrofave të mundshme që nuk kanë precedent në kujtesën e gjallë. “Edhe kur ekspertët vlerësojnë një probabilitet të rëndësishëm për një ngjarje të paparë,” shkruan ai, “ne kemi vështirësi të mëdha ta besojmë derisa ta shohim atë.”
Ky ishte pikërisht problemi me koronavirusin. Shumë shkencëtarë të informuar parashikuan që një epidemi globale ishte pothuajse e sigurt se do të shpërthente në një pikë të caktuar në të ardhmen e afërt. Përveç paralajmërimeve të legjioneve të virologëve dhe epidemiologëve, themeluesi i Microsoft, Bill Gates, dha një Ted Talk të shpërndarë gjerësisht në 2015 në të cilin ai detajoi kërcënimin e një virusi vrasës. Për një kohë tani, një pandemi ka qenë një nga dy kërcënimet katastrofike më të spikatura në regjistrin e rrezikut të qeverisë britanike (tjetra është një sulm masiv në internet).
Por nëse diçka nuk ka ndodhur ende, ekziston një tundim i thellë për të vepruar sikur nuk do të ndodhë. Nëse kjo është e vërtetë për një ngjarje, si kjo pandemi, që do të shkatërrojë vetëm një pjesë të vogël të popullsisë së botës, është edhe më shumë rasti për ato që njihen si kërcënime ekzistenciale. Ekzistojnë dy përkufizime të kërcënimit ekzistencial, megjithëse ato shpesh përbëjnë të njëjtën gjë. Njëra është diçka që do t’i sjellë njerëzimit një fund të plotë, të na heqë si një specie nga ky planet apo ndonjë tjetër. Tjetri, vetëm pak më pak shqetësues, është diçka që çon në një kolaps të pakthyeshëm të civilizimit, duke e zvogëluar njerëzimin e mbijetuar në një gjendje ekzistence parahistorike.
Një australian me qendër në Institutin e Ardhmërisë së Humanitetit në Oxford, Ord është një nga një numër i vogël i akademikëve që punojnë në fushën e vlerësimit të rrezikut ekzistencial. Është një disiplinë që merr gjithçka nga shpërthimet yjore e deri në mikrobet mashtruese, nga mbikqyrësit deri tek mbikëqyrja artificiale.
Ord funksionon përmes secilit kërcënim të mundshëm dhe shqyrton mundësinë e shfaqjes së tij në shekullin tjetër. Për shembull, probabiliteti i një supernova që shkakton një katastrofë në Tokë ai vlerëson të jetë më pak se një në 50m. Edhe duke shtuar të gjitha rreziqet që ndodhin natyrisht së bashku (që përfshin viruse që ndodhin natyrisht), Ord pretendon se ato nuk përmbajnë rrezikun ekzistencial të paraqitur individualisht nga lufta bërthamore ose ngrohja globale.
Shumica e kohës, publiku i gjerë, qeveritë dhe akademikët e tjerë janë kryesisht të kënaqur për të lënë pas dore shumicën e këtyre rreziqeve. Pak prej nesh, në fund të fundit, kënaqen të mendojnë për apokalipsin.
Sidoqoftë, qeveritë, siç e kujton ish-ministri konservator Oliver Letwin në librin e tij të fundit “Apokalipsi Si?”, Zakonisht janë të preokupuar me çështje më të ngutshme se shkatërrimi i njerëzimit. Problemet e përditshme, siç janë marrëveshjet tregtare, kërkojnë vëmendje urgjente, ndërsa ato të ardhshme hipotetike, siç janë marrë përsipër nga makinat, gjithmonë mund të lihen për nesër.
Por duke pasur parasysh që ne po jetojmë përmes një pandemie globale, tani është mbase një moment i përshtatshëm për të menduar për atë që mund të bëhet për të shmangur një kataklizëm të ardhshëm. Sipas Ordit, periudha ku ne jetojme është një moment kritik në historinë e njerëzimit. Jo vetëm që ekzistojnë efektet potencialisht shkatërruese të ngrohjes globale, por në epokën bërthamore ne gjithashtu posedojmë fuqinë për të shkatërruar veten në një fiksim – ose të paktën të lëmë çështjen e mbijetesës së civilizimit në ekuilibër.
Kështu, Ord beson se shekulli tjetër do të jetë rrezikshmërisht i pasaigurt. Nëse marrim vendime të duhura, ai parashikon një të ardhme të lulëzimit të paimagjinueshëm. Nëse bëjmë të gabuar, ai pohon se ne mund të shkonim në rrugën e dodos dhe dinosaurëve, duke dalë nga planeti një herë e mirë.
Nëse me të vërtetë e mbajmë mendjen dhe japim një përgjigje të barabartë me kërcënimin, shanset, thotë ai, zbresin në diçka më shumë si 100-1 për zhdukjen tonë.
Por, në mënyrë të barabartë, nëse vazhdojmë të injorojmë kërcënimin e përfaqësuar nga përparimet në fusha si bioteknikë dhe inteligjencë artificiale, atëherë rreziku, thotë ai, “do të ishte më shumë si një në tre”.
Martin Rees, kozmologu dhe ish-presidenti i Royal Society, bashkëthemeloi Qendrën për Studimin e Riskut Ekzistencial në Kembrixh. Ai ka qenë prej kohësh i përfshirë në ndërgjegjësimin për katastrofat që vijnë dhe i bën jehonë shqetësimit të Ordit.
“Unë jam i shqetësuar,” thotë ai, “thjesht sepse bota jonë është aq e ndërlidhur, sa madhësia e katastrofave të mundshme më të mëdha është rritur në mënyrë të pashembullt dhe shumë i kanë mohuar ato. Ne injorojmë maksimumin e mençur – e panjohura nuk është e njëjtë me të pamundshmen ”.
Letwin paralajmëron për një varësi nga interneti dhe sisteme satelitore, të lidhur me rezerva të kufizuara të mallrave dhe zinxhirë të gjatë furnizimi. Këto janë kushte ideale për sabotim dhe prishje globale. “Ka ardhur koha të pranojmë se gjithnjë e më shumë pjesë të jetës sonë – të vetë shoqërisë – varen nga më pak dhe më pak, rrjete më të integruara.”, thote ai.
Rrjetet komplekse globale sigurisht që rritin ndjeshmërinë tonë ndaj pandemive virale dhe sulmeve në internet, por asnjëra nga ato rezultate nuk kualifikohen si një rrezik serioz ekzistencial në librin e Ord. Pandemitë për të cilat ai shqetësohet nuk janë të llojit që shpërthejnë në tregjet e lagura të Wuhan, por përkundrazi ato të krijuara në laboratorët biologjikë.
Megjithëse Ord tërheq një dallim midis rreziqeve natyrore dhe antropogjenike (të bëra nga njeriu), ai argumenton se kjo linjë është mjaft e paqartë kur bëhet fjalë për patogjene, sepse përhapja e tyre është rritur ndjeshëm nga aktiviteti njerëzor si bujqësia, transporti, lidhje komplekse tregtare dhe kongregacioni ynë në qytete të dendura.
Sidoqoftë, si kaq shumë aspekte të kërcënimit ekzistencial, ideja e një patogjeni të inxhinierizuar duket shumë e hijshme, tepër e shkathët, për të rrëmbyer vëmendjen tonë për një kohë të gjatë. Organi ndërkombëtar i ngarkuar me policët e biokarburanteve është Konventa e Armëve Biologjike.
Ord insiston që ai nuk është pesimist. Ka masa konstruktive që duhen marrë. Njerëzimi, thotë ai, është në adoleshencën e tij dhe si një adoleshent që ka forcën fizike të një të rrituri, por i mungon largpamësia dhe durimi, ne jemi një rrezik për veten tonë derisa të piqemi. Ai rekomandon që, ndërkohë, të ngadalësojmë ritmin e zhvillimit teknologjik, në mënyrë që të lejojmë të kuptuarit e implikimeve të tij për të arritur dhe për të ndërtuar një vlerësim moral më të përparuar të gjendjes sonë.
Ai është, në fund të fundit, një filozof moral. Kjo është arsyeja pse ai argumenton se është thelbësore që, nëse njerëzimi do të mbijetojë, ne kemi nevojë për një kornizë shumë më të madhe referimi për atë që është e drejtë dhe e mirë. Për momentin ne e nënvlerësojmë jashtëzakonisht të ardhmen, dhe kemi pak kuptueshmëri se si veprimet tona mund të ndikojnë në mijëra breza që mund – ose si alternativë, të mos vijnë – pas nesh.
Pasardhësit tanë, thotë ai, janë në pozitën e popujve të kolonizuar: ata janë të privuar nga politika, pa thënë në vendimet që merren që do të ndikojnë drejtpërdrejt mbi ta ose do t’i ndalojnë ata nga ekzistenca.
“Vetëm sepse ata nuk mund të votojnë,” thotë ai, “nuk do të thotë se ata nuk mund të përfaqësohen.”
Sigurisht, ka edhe çështje konkrete për tu adresuar siç janë ngrohja globale dhe prishja e mjedisit. Ord pranon se ndryshimi i klimës mund të çojë në “një katastrofë globale të një shkalle të pashembullt”, por ai nuk është i bindur se ai paraqet një rrezik ekzistencial aktual për njerëzimin (ose civilizimin). Kjo nuk do të thotë se nuk është një shqetësim urgjent: vetëm se mbijetesa jonë nuk është ende në linjë.
Ndoshta kërcënimi më i madh i menjëhershëm është bollëku i vazhdueshëm i armëve bërthamore.
Herët a vonë të gjitha pyetjet e rrezikut ekzistencial zbresin në një mirëkuptim global dhe marrëveshje. Kjo është problematike, sepse ndërsa sistemet tona ekonomike janë ndërkombëtare, sistemet tona politike mbeten pothuajse tërësisht kombëtare ose federale. Problemet që prekin të gjithë rrjedhimisht nuk janë në pronësi të askujt në veçanti. Nëse njerëzimi do të tërhiqet nga gremia, do të duhet të mësojë se si t’i njohë lidhjet e saj të përbashkëta si më të mëdha se dallimet e saj.
Ekzistojnë shumë parashikime për momentin se si bota mund të ndryshohet nga koronavirusi. Filozofi John Grey kohët e fundit deklaroi se ajo shprehte fundin e hiperglobalizimit dhe rishfaqjen e rëndësisë së shtetit komb.
“Në kundërshtim me mantrën progresive”, shkroi Grei në një ese, “problemet globale nuk kanë gjithmonë zgjidhje globale … besimi se kjo krizë mund të zgjidhet nga një shpërthim i paparë i bashkëpunimit ndërkombëtar është të menduarit magjik në formën e tij më të pastër.”
Por as vendet individuale nuk mund të lejojnë t’i kthejnë shpinën botës, të paktën jo për një kohë të gjatë. Pandemia mund të mos krijojë një bashkëpunim më të thellë ndërkombëtar dhe një vlerësim të mprehtë të faktit që ne jemi, ashtu si të themi, të gjithë në të së bashku. Në fund të fundit, megjithatë, ne do të duhet të arrijmë në atë lloj uniteti nëse do të shmangim vuajtjet shumë më të mëdha në të ardhmen./ The Guardian