The Economist
Përktheu: Alket Goce-abcnews.al
Një nga pyetjet më të shpeshta të Shërbimit Gjeologjik të Shteteve të Bashkuara është nëse tërmetet mund të parashikohen. Përgjigja e tyre është një “jo”. Asnjë shkencëtar deri më sot nuk ka parashikuar ndonjëherë një tërmet të madh dhe as nuk e dinë se si mund të bëhet një parashikim i tillë.
Por kjo së shpejti mund të ndryshojë. Megjithëse, pas dekadash përpjekjesh të dështuara dhe pretendimeve të pabazuara në lidhje me parashikimin e tërmeteve, Paul Johnson, një gjeofizikan në Laboratorin Kombëtar të Los Alamos dhe ekipi i tij kanë zhvilluar një mjet që mund të bëjë të mundur parashikimin e tërmeteve.
Ashtu si shumë hulumtime shkencore, qasja e tyre mbështetet në inteligjencën artificiale. Kjo, nga ana tjetër, përdor programe kompjuterike të quajtura rrjete nervore. Diçka e tillë ka lulëzuar vitet e fundit, duke shënuar suksese në fusha që variojnë nga kthimi i zërit në tekst deri te zbulimi i kancerit nga skanimet e tomografisë së kompjuterizuar. Tani po aplikohet edhe në sizmologji.
Vështirësia për ta bërë këtë është se rrjetet nervore kanë nevojë për të dhëna të shumta trajnimi për t’i mësuar se çfarë të kërkojnë dhe kjo është diçka që tërmetet nuk e ofrojnë. Me përjashtime të rralla, tërmetet e mëdha shkaktohen nga lëvizja e pllakave tektonike të Tokës. Kjo na ndihmon se ku mund të kërkojmë të dhënat tona.
Por cikli i tërmeteve në shumicën e gabimeve përfshin një proces të gjatë që kërkon dekada. Dr Johnson kështu mendon se ju nevojiten rreth dhjetë cikle të dhënash për tërmetet për të trajnuar një sistem. Dhe, duke qenë se sizmologjia është një shkencë e re, kjo nuk është aspak e mundur, raporton abcnews.al
Sidoqoftë, në vitin 2017, ekipi i Dr Johnson aplikoi makineritë në një lloj tjetër aktiviteti sizmik. Ngjarjet me rrëshqitje të ngadaltë, të quajtura ndonjëherë tërmete të heshtura, të cilat shkaktohen gjithashtu nga lëvizja e pllakave. Dallimi është se, ndërsa një tërmet zakonisht përfundon brenda pak sekondash, një ngjarje e ngadaltë mund të zgjasë orë, ditë apo edhe muaj. Kjo në fakt është diçka pozitive, sepse një proces i tillë i zgjatur gjeneron shumë pika të dhënash mbi të cilat mund të trajnohet rrjeti nervor.
Ajo që po studion Dr Johnson është zona e Cascadia, një veçori tektonike që shtrihet 1000 km përgjatë bregut të Amerikës së Veriut, nga ishulli Vankuver në Kanada në Kaliforninë veriore. Është kufiri midis pllakave Explorer, Juan de Fuca dhe Gorda në perëndim, dhe pllakës së Amerikës së Veriut në lindje. Lëvizja e qëndrueshme e pllakës së fundit mbi tre të parat gjeneron një ngjarje të ngadaltë rrëshqitëse çdo 14 muaj ose më shumë, dhe gjeofizikanët e kanë regjistruar këtë aktivitet në detaje që nga vitet 1990.
Kjo do të thotë se ka shumë cikle të plota të dhënash dhe sistemi i makinerive nga Dr Johnson ishte në gjendje të “pengonte” rrëshqitjet e ngadalta bazuar në sinjalet sizmike, duke “parashikuar” se kur do të ndodhin: brenda një jave ose një muaji.
Testi tjetër i teknikës, do të jetë një parashikim aktual i një ngjarjeje të ngadaltë. Por edhe pa ndodhur kjo, projekti i Johnson sugjeron që teknikat e të mësuarit të makinerive funksionojnë me të vërtetë me ngjarjet sizmike, dhe kështu mund të zgjerohen për të përfshirë tërmetet nëse do të kishte një mënyrë për të kompensuar mungesën e të dhënave. Për të siguruar një kompensim të tillë, ai dhe kolegët e tij po aplikojnë një proces kombinimi.
Kjo funksionon me një kombinim të informacionit të simuluar dhe të botës reale.
“Tërmetet laboratorike” janë tërmete në miniaturë të krijuara në laborator. Ekipi i Dr Johnson ka krijuar një simulim numerik (një model kompjuterik që kap elementet thelbësore të një sistemi fizik) të një tërmeti laboratorik dhe ka trajnuar sistemin e tyre për të parë nëse ai mund të mësojë të parashikojë rrjedhën e tërmeteve, raporton abcnews.al
Rezultati është mesatarisht i suksesshëm. Por ajo që bën vërtet ndryshimin është rritja e sistemit të trajnuar me të dhëna shtesë nga eksperimentet aktuale – me fjalë të tjera, kombinimi i të mësuarit. Kombinimi i të dhënave të simuluara është dukshëm më efektiv në parashikimin se kur do të ndodhë një tërmet laboratorik.
Hapi tjetër drejt parashikimit të tërmeteve do të jetë aplikimi i të njëjtës qasje ndaj një gabimi të vërtetë gjeologjik, në këtë rast ndoshta San Andreas. Ekipi i Dr Johnson do të shohë nëse kjo është e mjaftueshme për të penguar ngjarjet që nuk përfshihen në të dhënat e trajnimit. Ai përmend tërmetin me magnitudë gjashtë ballë në Parkfield në vitin 2004.
Aktualisht, aspiratat e Dr Johnson janë të kufizuara në parashikimin se kur mund të ndodhë një tërmet i afërt. Megjithatë, nëse me të vërtetë mund të parashikohet koha, kjo me siguri do të stimulojë përpjekjet për të parashikuar edhe këto kritere të tjera. Ai shpreson për rezultatet fillestare në tre deri në gjashtë muajt e ardhshëm, por paralajmëron se mund të zgjasë më shumë se kaq, raporton abcnews.al
Megjithatë, nëse këto rezultate janë vërtet premtuese, pa dyshim që do të ketë një rritje në numrin e ekipeve të tjera në mbarë botën që do të përpiqen të bëjnë të njëjtën gjë, duke përdorur të dhëna historike për të vërtetuar teknikën.
Edhe nëse gjithçka nuk funksionon si duhet, Dr Johnson me siguri do të na sigurojë një pamje më të mirë të tërmeteve të mëdha.
Por nëse, ky eksperiment funksionon, do të ishte një zbulim tronditës.
