Anëtarja e kryesisë së Partisë demokratike Grida Duma, e ftuar në Provokacija me Mustafa Nanon, ka folur për librin më të ri të saj “Koha për Politikë”, teksa shprehu bindjet e saj në lidhje me politikën shqiptare.
Politika shqiptare, sipas Dumës nuk po bën politikë, ndërsa shtoi se largimi i shqiptarëve që i përkasin shtresës së mesme, nga Shqipëria është një humbje e madhe dhe se ikja e këtij kontingjenti penalizon më tepër vetë opozitën.
Ndër të tjera Duma u shpreh se sot besimi tek partia ka rënë më shumë se asnjëherë tjetër.
“Unë kam përshtypjen që kemi në një pikë tjetër, që shoqëria po i izolon, po i përjashton. Është në momentin më të keq kredibiliteti i politikës në Shqipëri, në pikun e saj më të ulët dhe besimi te politika ka shkuar vetëm në kuotat e besimit vetëm nga anëtarësia e vet. Është një problem i madh dhe këtë e them me pa diskutim me shqetësim duke theksuar edhe kritikën, domethënë duke qënë me tepër vet kritike sesa duhet por besoj nuk na bën keq kjo”, u shpreh ajo.
Gjatë intervistës Nano i ka kujtuar Grida Dumës një shprehje që i kishte thënë më herët, teksa tregonte sesi arrinte t’i dallonte qytetarët që janë me PS dhe ata që janë me PD.
4454
” Sikur të më kërkonin mua të përkufizoja në mënyrë pexhorative militantët e partive unë do thoja se socialistët janë të korruptuar, demokratët janë të prapambetur”, u shpreh Nano.
“Partia Demokratike ka pasur një sfidë sfilitëse për të marrë pushtetin dhe për të fituar, sepse bashkonte të gjithë pakënaqësitë e gjithë sistemit komunist, jo shtresa sociale. Mendoni që bashkonte të varfrin e zonave rurale, bashkonte pronarin, bashkonte të persekutuarin politik, bashkonte shtresa dhe klasa sociale që nuk puqen diku me njëra-tjetrën dhe mendoni sa e vështirë është ti bësh këta bashkë kundrejt homogjenitetit të Partisë Socialiste që e trashëgoj shtresën e mesme në shoqëri.
Në këtë kuptim, bashkimi i këtyre interesave dhe nevojave kërkonte një mjeshtëri politike për tu mbajtur bashkë sepse është krejt e pamundur, diku duhet të jesh më tepër sesa meritokrat, populist, diku duhet të jesh thelbësisht meritokrat dhe të japësh drejtësi hisotrike siç janë pronarët dhe të persekutuarit politik, diku tjetër duhet të japësh mirëqënie nga bazamenti.
Të bësh bashkë këto kërkon me të vërtetë mjeshtëri politike. Dhe ky konfliktualitet shtresash, padyshim që e ka vonuar rrugën e shpeshtë dhe më shpesh që duhej të ishte Partia Demokratike në pushtet”, u shpreh ajo.
Pjesë nga intervista:
Mustafa Nano: Grida Duma para dy ditësh përuroi një libër të saj, që sapo e ka publikuar. “Koha për politikë”. Isha edhe unë në pronovimin e librit, nuk mund të mos isha. Pashë shumë njerëz dhe më duhet t’i japë një konsideratë timen Grida Dumës. Unë pashë për herë të parë një eksponent të Partisë demokratike, që organizon një lloj eventi, ku ka pjesëmarrje njerëzish të majtë dhe të djathtë,njerëz që janë apolitikë. Nuk kishte ndodhur ndonjëherë.
Duma: Është vlerësim për prezencën e tyre. Ke shumë të drejtë! Edhe unë shoh që nuk ndodh shpesh kjo.
Nano: Unë përgjithësisht nuk shkoj te aktivitetet e partive dhe aktivitetet e politikanëve, por bashkë kemi dhe marrëdhënien që kemi. Partitë përgjithësisht përpiqen ta izolojnë veten nga pjesa tjetër e shoqërisë. Nuk e di pse është kjo ! Janë xheloz, kanë frikë se mos të tjerët hyjnë brenda dhe krijojnë rivalitete?
Duma: Besoj se është pak nga të gjitha. Dhe kjo që thua ti nuk përjashtohet. Pa diskutim që konkurrenca nuk është gjithmonë e mirëpritur. Ne vijmë nga një humus social, nga një shoqëri e cila e pëlqen autoritetin dhe për rrjedhojë shkon dhe rrëshqet kollaj te autokracia. Çka do të thotë që partitë vetëizolohen. Unë kam përshtypjen që kemi në një pikë tjetër, që shoqëria po i izolon, po i përjashton. Është në momentin më të keq kredibiliteti i politikës në Shqipëri, në pikun e saj më të ulët dhe besimi te politika ka shkuar vetëm në kuotat e besimit vetëm nga anëtarësia e vet. Është një problem i madh dhe këtë e them me pa diskutim me shqetësim duke theksuar edhe kritikën, domethënë duke qënë me tepër vet kritike sesa duhet por besoj nuk na bën keq kjo.
Nano: Kam dëgjuar shpesh herë që anëtarët e partive kanë si kriter bazë, për rekrutimin e njerëzve të tjerë, vjetërsinë në parti. Është kriteri më absurd!
Duma: Partia duhet të ekzistojë për shoqërinë, nuk mund të ekzistojë shoqëria për partinë, por ajo për fare kërkohet mjeshtëri këtu është që lidershipi i partisë dhe gjithë hierarkia e lartë të vendosë mirë pozicionet e kujtdo. Partia, mendoni që do të marrë në duar fatet e vendit dhe ka vend të gjerë për të përfshirë këdo. A je i aftë apo e aftë të arrish të vendosësh njeriun e duhur në vendin e duhur duke i dhënë drejtësi investimit dhe kontributit të vet? Shoh sot, le të pranojmë që në një mënyrë krejtësisht të paprecedentë që antarësia, simpatizantës, mbështetësit e Partisë Demokratike janë në sakricifë totale dhe kjo është gjeja që ne e themi më pak se të gjitha. Domethënë, vjetërsia dhe qëndrueshmëria e tyre po bën sot atë kauz që ne jemi jashtë sistemit dhe vazhdojmë mbajmë fortë kollonën tonë.
Nano: Këta anëtarë të Partisë Demokratike ajo pjesa “**” si mendon përse e kanë bërë këtë sakrificë? (Min 3:50)
Duma: Besoj që një nga shtysat e forta që kemi pasur në vendimarrje ka qënë padyshim një pjesë e madhe e antarësisë së PD e cila herë pas here e kuptonte që ishim në një situatë impasi, domethënë ishim në një situatë mpirjeje dhe nuk kishte dhe nuk kishte asnjë lëvizje tjetër për të bërë përveçekstremit dhe u bë ekstremi, si pasojë e shtyrjes së tyre. Jam e bindur por nga ana tjetër unë mendoj që fizionomia e Partisë Demokratike është një fizionomi e frymës së lartë, nuk është fizionomi e konjukturës dhe llogaritjes së sofistikuar.
Besoj që PD-ja është tashmë identifikuar që është një forcë e frymëzimit, një forcë e radikalitetit, domethënë duhet ta mbaj këtë korpus të vetin por pa dyshim që nga ana tjetër duhet ta veshë atë me të gjithë konstruktin që shoqëria kërkon.
Nano: Përpara se të fillonim më the: “Unë jam në gjendje ta dalloj një demokrat nga një sicialist”. E dalloni nga tiparet fizionomike apo nga sjellja ?
Duma: Nuk dua të paragjykoj, por sa herë kam një demokrat që nuk e njoh që më thotë: “unë jam demokrat”, nuk e bëj as për kompliment dhe as për tu dukur e mençur, por i them: “po, e di”, unë arrij ta dalloj. Që do të thotë që janë krijuar përkatësitë politike në Shqipëri, që në gjestikulacion një simpatizant apo një anëtar i Partisë Socialiste është shumë më i vetpërmbajtur, qëndron në një mënyrë shumë të sofistikuar, ka hapat e veta për t’u drejtuar, ka një lloj konjukturalzimi si një lloj procedure burokratike, një parti e cila ka trashëguar atë që themi herë pas here që ata shkojnë votojnë që në orën 7 në rresht. Të gjitha janë cilësi politike të cilat duhen parë si avantazhpër Partinë Socialiste por të dallueshme nga Partia Demokratike që ka një sens individualiteti, një sens anti-konformizmi, një njeri i cili nuk ka asnjë çudi që në Partinë Demokratike të vijë dikush në oborrin e saj të thotë të fundit për kritika dhe përsëri të rrijë aty me forcë dhe ta ndjejë që nuk e ka të vetën. Domethënë është krejt diferente.
Nano: Sikur të më kërkonin mua të përkufizoja në mënyrë pexhorative militantët e partive unë do thoja se socialistët janë të korruptuar, demokratët janë të prapambetur.
Duma: Demokratët ndjejnë një gjë të madhe, që janë ende të vonuar në marrjen e fateve të vendit në dorë, në kuptimin që unë e kam thënë shpesh, Partia Demokratike ka pasur një sfidë sfilitëse për të marrë pushtetin dhe për të fituar, sepse bashkonte të gjithë pakënaqësitë e gjithë sistemit komunist, jo shtresa sociale. Mendoni që bashkonte të varfrin e zonave rurale, bashkonte pronarin, bashkonte të persekutuarin politik, bashkonte shtresa dhe klasa sociale që nuk puqen diku me njëra-tjetrën dhe mendoni sa e vështirë është ti bësh këta bashkë kundrejt homogjenitetit të Partisë Socialiste që e trashëgoj shtresën e mesme në shoqëri. Në këtë kuptim, bashkimi i këtyre interesave dhe nevojave kërkonte një mjeshtëri politike për tu mbajtur bashkë sepse është krejt e pamundur, diku duhet të jesh më tepër sesa meritokrat, populist, diku duhet të jesh thelbësisht meritokrat dhe të japësh drejtësi hisotrike siç janë pronarët dhe të persekutuarit politik, diku tjetër duhet të japësh mirëqënie nga bazamenti. Të bësh bashkë këto kërkon me të vërtetë mjeshtëri politike. Dhe ky konfliktualitet shtresash, padyshim që e ka vonuar rrugën e shpesh dhe më të shpejtë që duhej të ishte Partia Demokratike në pushtet.
Nano: Grida Duma është konservatore, në terma politkë? Kush e lexon librin e kupton , që shumica janë ide konservatore. Ti këtu flet edhe për shtresat në nevojë, që meritojnë të ndihmohen, por jo tu jepet lëmoshë. Pra, shumica e ideve janë konservatore. Kur e kuotove që vizioni yt për botën është konservator ?
Duma: Njeriu kupton se kush është pasi reflekton me veten e vet ca vite më vonë eksperiencave të para të punës, të jetës, të universitetit, jetës personale etj. Domethënë nuk besoj se ne zgjedhim të jemi dikush plotësisht me vetëdije. Nuk është një proces zgjedhjeje e plotë por është një bashkim i të gjitha zgjedhjeve të vogla që kemi bërë gjatë jetës. Unë e kam pëlqyer gjithmonë sipërmarrjen private, e kam pëlqyer dhe vazhdoj ta pëlqej shumë. E kam provuar jo gjithmonë suksesshëm dhe mendoj që suksesi më i madh është kur e provon jo gjithmonë suksesshëm. Vazhdoj të mendoj që nuk ka liri më të madhe se liria që vjen nga produkti jot, është i mrekullueshëm. Nuk e di sa pak njerëz e kanë provuar në Shqipëri po patjetër që mendoj që autorja më spektakolare e shpirtit të lirë është Ayn Rand ku ajo flet për moralin e fitimit nga bizensi dhe ne jemi akoma sot në një situatë në të cilën fitimin e konceptojmë një borgjezi të turpshme dhe e kemi trashëguar këtë “njeriu që kërkon përfitimin material është një njeri përfitues”, jo një njeri fitues.
Nuk dua të zgjatem këtu, por mendoj që jam bërë koshiente pasi kam filluar të dal në publik dhe shikoja veten me sy kritik se çfarë kam dashur të përcjell, ose pse në ato debate kam mbajtur këtë apo atë qëndrim dhe shpesh disa qëndrime të mijat në atë që quhett dialog apo debat publik, e kam kuptuar më vonë që kanë qënë të natyrës konservatore. Njeriu në një farë mënyre bëhet ai që është pa e ditur plotësisht.
Nano: Ndërkohë që ti flet unë jam duke ndjekur dhe në mendje kam arë që ti the pak më parë, që ti je në gjendje të njohësh socialistët dhe demokratët nga pamja e jashtme. Nga pamja e jashtme Grida është socialiste apo demokrate? Mua më rezulton e majtë nga pamja e jashtme. Po të të shihja për herë të parë do mendoje se je progresiste.
Duma: Progresiste në kuptimin darvinist po. Unë jam absolutisht për Revolucionin Darvinist në shoqëri, domethënë patjetër që më i forti ka të drejtë në kuptimin e konkurrencës, jo në kuptimin e dhunës. Padyshim që shoqëria njerëzore nuk është ndërtuar mbi forcën e dhunës, është ndërtuar mbi forcën e mendjes, këtu ndahemi. Progresiste në kuptimin e forcës së mendjes, pa asnjë dyshim, Darviniste pa asnjë dyshim, por kjo nuk më bën më pak të djathtë, kjo më bën më shumë.
Në kemi një problem, ne duhet të theksojmë çfarë është e djathta, sepse ende në qeverisjen tonë gjatë këtyre 30 viteve tranzicion që duhet të mbarojë, ne nuk e kemi bërë dot një qeverisje konservatore të djathtë të plotë, ndoshta për ato arsye që unë thash në fillim, për shkak të shtresave të varfra të shoqërisë të cilat nuk kishin mundësi të hynin në konkurrencë dhe duheshin ndihmuar për të hyrë në konkurrencë.
Nano: Të kthehemi pak te libri. Në Shqipëri përgjithësisht politikanët nuk bëjnë libra. Ka bërë Edi Rama, por ai nuk është libër politik. Ndërsa libri yt është një lloj programi Do doja që këtë gjë ta bënin edhe Edi Rama, edhe Lulzim Basha, edhe këta udhëheqësit e tjerë. Libri duket sikur është shkruar nga një person që ka vetëdijen e lidershipit.
Duma: Unë mendoj që themeli i problemeve tona jo vetëm politik por që rrjedh nga politika është grupi. Unë e kam trajtuar që në momentin e parë, kontrata ose antropoligjia e kontratës sociale Shqiptare. E dini sa është dëmtuar ekonomia Shqiptare vetëm nga copëzimi i kompanive, sepse nuk merren vesh ortakët me njëri-tjetrin? E ka pësuar këtë dëm edhe Greqia. Një ekonimi që, po marrim shembuj fare të zakonshëm, një mobileri që nis me tre individë që pas vetëm 6 apo 7 viteve sepse nuk pranojnë dot diferencat individuale të shpërndarjes së përfitimit, shpërbëhet dhe dalin 3 mobileri të vogla me kosto fikse të theksuara dhe me fitime më të ulura, sepse kjo është ligjësi ekonomike. Problemi i shqipërisë është që është shtet i vogël dhe nuk bëhet dot treg i madh. Problemi i Shqipërisë është që kur të hyjë në tregun Europian, po flas për sektorin strategjik, duhet të dijë se me cilën lokomotivë ekonomike të hyjë, me cilin produkt shqiptar, ndryshe do absorbohet. Por ne nuk kemi shqetësim sot: “a të punojmë për Europën apo jo?”, se nëse ka një gjë që ne eksportojmë sot në Europë, është forca e punës, krahu i punës. Domethënë ne eksportojmë atë gjë që duhet ta kthenim në mbivlerë. Nëse ne sot ekportojmë një gjë, eksportojmë të vetmen gjë që duhej të mbanim brenda, krahun e punës, profesionalizmin. Tani ne do shkojmë në Europë vetëm me këtë avantazh që e kemi krahun e punës dhe e shesim krahun e punës më lirë? Kjo do të kishte qënë mëkat historik dhe unë për këtë flas sektori strategjik, përcaktimi është turizmi, është bujqësia, është energjia dhe është një nga elementët për të cilët ne duhet të bëjmë një pakt që i tejkalon mandatet dhe të bëjmë prioritet financiar për to, domethënë themi, buxheti i shtetit, taksat, e të gjithë energjitë strategjike sesi do të investohet duhet të shkojë drejt sektorit i cili duhet të jetë lokomotiva e ekonomisë Shqiptare për të hyrë në tregun Europian, në të kundërt në nuk do të kemi dot avantazhe dhe do ta zgjasim këtë proces pafund.
Nano: Për ty largimi i njerëzve është dramë nacionale apo do kthehen prapë më të “update-uar” ?
Duma: Dy momente janë këtu. Largimi i njerëzve, të cilët në një mënyrë a tjetër nuk kanë formimin e duhur, që e kanë të vështirë të hyjnë në trgun shqiptar me konkurrencë. Domethënë krahu i tyre i punës vlerësohet më shumë në vendet e tjera se këtu, sepse nuk ka treg. Deri këtu jemi në rregull.
Por ikja e shtresës së mesme: mjekëve, infermierëve, kontabilistëve, IT është humbje disa dekadash. Ne sot nuk kemi as kamarierë. Kjo pjesë e ikjes është disavantazh i madh.
Nano: Këtë e ve re kushdo. Nuk po ikin njerëzit që janë dobët ekonomikisht, por njerëzit që i kanë punët në terezi. Kjo penalizon mazhorancën, por edhe klasën politike në përgjithësi.
Duma: Unë mendoj se penalizon opozitën të parën. Normalisht ne jemi vend i politizuar në jetë. Kur unl them “Koha për politikë” nuk mendoj se njerëzit nuk jetojnë politikisht. Mendoj që politika nuk po bënë politikë. Nuk ka shqiotarë, nga taksixhiu tek ai që shërben në një dyqan të vogël, që nuk e di çfarë po ndodh në Shqipëri. Nëse do u japim mundësi njerëzve të na thonë se çfarë mendojnë për politikën shqiptare, ata i dinë të gjitha gjërat. Nga ana tjetër ne habitemi se sk kanë arritur shqiptarët të na blejnë ne në psikologji. Ata shpesh na thonë atë që duam ne të dëgjojmë, se e kanë kuptuar që shpesh verbi politik është hipokrit. Sot gjëja më e vështirë është të bësh sondazhe, sepse e kanl kuptuar “Këta luajnë me ne, ne luajmë me këta”. Ky gep i madh, ku të dyja palët kanë nënkuptime është ekzaktësisht hendeku i zhvillimit.
Në botë lëvizja e fjalës së drejtpërdrejtë po fiton ndaj programeve. Nuk të dëgjon më mjeri për programe në qoftë se ata nuk ndjejnë se ata janë të vërtetë. Njerëzit e dinë që gjërat nuk ndryshojnë brenda një viti. Por, njerëzit besojnë tek individi, i cili e përfaqëson dhe i thotë gjërat e drejtpërdrejta. Është Trump i tillë, është Salvini, presidentja e Sllovakisë, presidenti i Ukrainës. Pra, njerëzit po shkojnë drejt të vërtetës. Kjo Shqipëri nuk e meriton stadin e pazhvillimt që ka. Për mua themeli i pazhvillimit është se ne nuk rrespektojmë eksperiencat, kemi një paaftësi të madhe manaxheriale, jemi fëmijë në ekonominë e tregut. Ende kemi frikë nga konkurrenca dhe besojmë se duke i emëruar gjërat do i zgjedhim më mirë, sepse ende lidhjet personale duket sikur janë më të sigurta. Por, të gjitha këto nuk ka sigurojnë kohë. Janë të gjitha afatshkurtër si teknika. Duhet shkuar drejt teknikave afatgjatë. Nuk e përcakton dot fituesin, nuk e përcakton dot kush është individi apo klasa që ia arrin. Ajo do të vetëpërcaktohet vetëm nga konkurrenca.
Nano: Ti ke dhënë një recetë konservatore të djathtë për të shpëtuar vendin. Është një recetë, që ha diskutime. Unë mendoj që këtu na duhet fillimisht një recetë jo-ideologjike. Sepse unë vë re se kjo klasa politike po i bënë gjërat gabim dhe mua më duket sikur çdo gjë e bënë gabim. Nuk merren me shqtësimet reale të vendit, e kanë mendjen te batutat, të shajnë njëri-tjetrin, të akuzojnë njëri-tjetrin. Bëjnë ca xheste budallaqe. Nuk po del njeri e të bëjë një shkëputje drastike nga kjo traditë, që ka qenë ndoshta e natyrshme në këtë periudhë, por nuk ka më kuptim.
Duma: Ne e kemi shumë të keqe referencën te historia. Unë përdor shpesh një tio batute, e cila është shumë filozofike. Mbeti një druvar në majë të pemës, eci duke prerë pemët dhe mbeti lart. Nuk dinin si ta zbrisnin dhe mendojnë të pyesin më të mençurin e fshatit. Ai pa asnjë dyshim u thotë:”Hidhini një litar dhe tërhiqeni”. Ata kanë dyshim se po ta bëjnë këtë ai do vdes. Megjithatë dyshim racional tejkalohet nga besimi që këta kanë se ata që kanë eksperiencë nga e kaluara duhet ta dinë më mirë. Hedhin litarin, e tërheqin, druvari vdes. Shkojnë te kryeplaku dhe i thonë:” Si na e the këtë se ai vdiq? “. Dhe ai me një lloj çudie thotë:”Po më vjen çudi se ne në kohën tonë kështu i nxjerrim njerësit nga pusi”. Të referohesh gjithmonë te e kaluara domethënë që nuk je i prirur të shkosh drejt të ardhmes. E kaluara është bazament eksperiencash, e ardhmja padiskutim element i risisë. Nuk besoj që në botën njerëzore kemi shpikir ndonjë gjë të madhe. Historikisht natyra njerëzore ka qenë kjo. Nëse ka risi është kombinimi i tyre i ndryshëm. Disa gjëra nuk funksionojnë gjithmonë njësoj. Kushdo që mendon se në Shqipëri gjërat do të ecin siç kanë ecur gjithmonë është i gabuar dhe ështe në të shkuarën. Gjërat në të ardhmen nuk na presin ne dhe ecin natyrshëm. Sado që ne në ekonominë e tregut nuk kemi hyrë plotësisht, natyra e ekonomisë së tregut ka hyrë. Po hyri natyra e gjërave ajo vazhdon vetë progresin e vet edhe kur ti nuk e pranon. Ne ekonominë e tregut nuk e kemi konkurrenciale, por gjithsesi aktori privat ka hyre. Ai do ta zgjidh rrugën e vet dhe padyshim që më të fortë do ta gjejnë rrugën aty se ka hyrë momenti.
Nano: Ne gazetarët kemi disa kritere tonat për të ftuar njerëz. Ne mendojmë se ata duhet të kenë disa kredenciale të caktuara, të kenë provuar që vlejnë, ta kenë kaluar testin e debatit publik. Une 80-90% të ministrave nuk i ftoj sepse nuk mendoj se janë të denjë. Po ashtu edhe 80-90% eksponentë të Partisë Demokratike nuk ftohen. Por, ata janë njerëz që i japin tonin aktivitetit në terren të partisë. Ka një kërcitje në këtë mes.
Duma: Për mua një njeri s’mund t’i ketë të gjitha. Disa kanë më shumë se disa të tjerë. Por, nuk ka asnjë shqetësim nëse politika ka korpusin e fortë të praktikëve. Shqetësim është në qoftë se ka vetëm ata. Kur kam folur për parlamentin dydhomësh këtë kam thënë. Le të mendojmë se një ditë do kemi deputetë të zgjedhur nga terreni dhe deputet të figurës sonë politike. Por, nga ana tjetër senatorët që kanë eksperiencë përgjatë 30 viteve duhet të jenë në këtë dhomën e eksperiencës, që kur të merret ligji të mos trajtohet vetëm në përmasa populiste.
Nano: Këto gjërat që thua ti vazhdimisht beson se bien mirë në vesh të demokratëve?
Duam: Absolutisht po. Unë kam marrë telefonata të papritura që njerëzit thoshin faleminderit që na jep zgjidhje. Se si do zgjidhen gjërat është momenti për t’i thënë fortë dhe pa u marrë më me kundërshtarin. Për mua kundërshtari nuk ekziston. Kush beson, që është fitues vazhdon mban kollonën e vetë dhe bënë produktin e mirë. Ecën dhe nuk e kthen kokën fare as te kundërshtari. Për mua sot nuk ka kundërshtar, ka vetëm një gjë: Tu japësh besim shqiptarëve që gjërat besohen dhe thuhen drejtërdrejtë. Se si nuk janë bërë e dinë shumë mirë. Si bëhen e presin nga ne dhe është detyrë absolute e jona përndryshe nuk kemi klasë politike.
